Điều kiện và đối tượng được hưởng đặc xá
VANTHONGLAW - Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định tha tù trước thời hạn cho người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân nhân sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của đất nước hoặc trong trường hợp đặc biệt. Tuy nhiên không phải bất kỳ đối tượng nào cũng được hưởng đặc xá của Chủ tịch nước mà phải đáp ứng một số điều kiện nhất định.
Theo quy định tại Điều 2 Luật Đặc xá 2018 và Điều 2
Nghị định số 52/2019/NĐ-CP thì đối tượng được hưởng đặc xá bao gồm:
-
Người
đang chấp hành án phạt tù có thời hạn;
-
Người
bị kết án phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn;
- Người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù.
2) Điều kiện của người được đề nghị đặc xá
Cơ sở pháp lý: được quy định tại Điều 11 Luật Đặc xá2018 và Điều 4 Nghị định số 52/2019/NĐ-CP.
Theo đó, Luật Đặc xá quy định từng nhóm đối tượng khác nhau sẽ có những điều kiện cụ thể khác nhau như sau:
(1) Người đang chấp hành phạt tù có thời hạn, tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn được đề nghị đặc xá khi có đủ các điều kiện sau:
a) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt và được xếp
loại chấp hành án phạt tù khá hoặc tốt theo quy định của pháp luật về thi hành
án hình sự;
b) Đã chấp hành án phạt tù được một thời gian do Chủ
tịch nước quyết định nhưng ít nhất là một phần ba thời gian đối với trường hợp
bị phạt tù có thời hạn, nếu trước đó đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù
thì thời hạn được giảm không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù;
đã chấp hành án phạt tù ít nhất là 14 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung
thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, nếu sau khi đã được giảm xuống tù có thời
hạn mà tiếp tục được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được giảm
sau đó không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù.
Người bị kết án về tội phá hoại việc thực hiện các
chính sách kinh tế - xã hội; tội phá hoại chính sách đoàn kết; tội tổ chức, cưỡng
ép, xúi giục người khác trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống
chính quyền nhân dân; tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống
chính quyền nhân dân; người bị kết án từ 10 năm tù trở lên về một trong các tội
quy định tại Chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của
con người của Bộ luật Hình sự do cố ý hoặc người bị kết án từ 07 năm tù trở lên
về tội cướp tài sản; tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; tội sản xuất trái
phép chất ma túy; tội mua bán trái phép chất ma túy; tội chiếm đoạt chất ma túy
của Bộ luật Hình sự đã chấp hành án phạt tù được một thời gian do Chủ tịch nước
quyết định nhưng ít nhất là một phần hai thời gian đối với trường hợp bị kết án
phạt tù có thời hạn, nếu trước đó đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù
thì thời hạn được giảm không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù;
đã chấp hành án phạt tù ít nhất là 17 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung
thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn, nếu sau khi đã được giảm xuống tù
có thời hạn mà tiếp tục được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù thì thời hạn được
giảm sau đó không được tính vào thời gian đã chấp hành án phạt tù;
c) Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là phạt tiền,
đã nộp án phí;
d) Đã thi hành xong nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi
thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác đối với người bị kết án phạt tù về các tội
phạm tham nhũng hoặc tội phạm khác do Chủ tịch nước quyết định trong mỗi lần đặc
xá;
đ) Đã thi hành xong hoặc thi hành được một phần
nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác nhưng do
lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn thuộc trường hợp chưa có điều kiện
thi hành tiếp phần còn lại theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự đối
với người bị kết án phạt tù không thuộc trường hợp quy định tại điểm d khoản
này.
Trường hợp phải thi hành nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi
thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác đối với tài sản không thuộc sở hữu của
Nhà nước thì phải được người được thi hành án đồng ý hoãn thi hành án hoặc
không yêu cầu thi hành án đối với tài sản này;
e) Khi được đặc xá không làm ảnh hưởng xấu đến an
ninh, trật tự;
g) Không thuộc một trong các trường hợp không được đề nghị đặc xá.
(2) Người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù được đề nghị đặc xá phải có đủ các điều kiện sau:
a) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt và được xếp
loại chấp hành án phạt tù khá hoặc tốt theo quy định của pháp luật về thi hành
án hình sự trong thời gian chấp hành án phạt tù trước khi có quyết định tạm
đình chỉ;
b) Đã có thời gian chấp hành án phạt tù quy định tại
điểm b khoản 1 Điều 11 Luật Đặc xá 2018;
c) Các điều kiện quy định tại các điểm c, d, đ, e và
g khoản 1 Điều 11 Luật Đặc xá 2018;
d) Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật trong thời gian được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù.
(3) Những người có đủ điều kiện quy định tại điểm a, c, d, đ, e và g khoản 1, các điểm a, c và d khoản 2 Điều 11 Luật Đặc xá 2018 sẽ được Chủ tịch nước quyết định thời gian đã chấp hành án phạt tù ngắn hơn so với thời gian quy định tại điểm b khoản 1 Điều 11 trong các trường hợp sau:
a) Đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt
tù, có xác nhận của trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công
an cấp huyện hoặc cơ quan có thẩm quyền khác;
b) Người có công với cách mạng theo quy định của
pháp luật về ưu đãi người có công với cách mạng; người được tặng thưởng danh hiệu
Dũng sĩ trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước; người được tặng thưởng danh hiệu
“Anh hùng Lao động”; người được tặng thưởng một trong các loại Huân chương, Huy
chương Kháng chiến; cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi
dưỡng liệt sĩ khi còn nhỏ; con của Bà mẹ Việt Nam anh hùng; cha, mẹ, vợ, chồng,
con của người có công giúp đỡ cách mạng được tặng Kỷ niệm chương “Tổ quốc ghi
công” hoặc Bằng “Có công với nước”;
c) Người đang mắc bệnh hiểm nghèo, người đang ốm đau
thường xuyên mà không tự phục vụ bản thân;
d) Khi phạm tội là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp
quy định tại khoản 4 Điều 11 Luật Đặc xá 2018;
đ) Người từ đủ 70 tuổi trở lên;
e) Có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và bản
thân là lao động duy nhất trong gia đình;
g) Phụ nữ có thai hoặc có con dưới 36 tháng tuổi
đang ở với mẹ trong trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ;
h) Người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng
theo quy định của pháp luật về người khuyết tật; người có khó khăn trong nhận
thức, làm chủ hành vi theo quy định của pháp luật về dân sự;
i) Trường hợp khác do Chủ tịch nước quyết định.
(4) Người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù có đủ điều kiện quy định tại điểm a và điểm g khoản 1 Điều này hoặc người dưới 18 tuổi đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù có đủ điều kiện quy định tại điểm g khoản 1, điểm a và điểm d khoản 2 Điều 11 Luật Đặc xá 2018 được Chủ tịch nước quyết định thời gian đã chấp hành án phạt tù ngắn hơn so với thời gian quy định tại điểm b khoản 1 Điều 11 Luật Đặc xá 2018.
3) Các trường hợp không được đề nghị đặc xá
Theo quy định tại Điều 12 Luật Đặc xá 2018 thì người
phạm tội không được đề nghị đặc xá khi thuộc một trong các trường hợp sau:
1. Bị kết án phạt tù về tội phản bội Tổ quốc; tội hoạt
động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; tội gián điệp; tội xâm phạm an ninh lãnh
thổ; tội bạo loạn; tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân; tội phá hoại
cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tội làm,
tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống
Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tội phá rối an ninh; tội chống phá
cơ sở giam giữ; tội khủng bố hoặc một trong các tội quy định tại Chương các tội
phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh của Bộ luật Hình sự;
2. Bản án, phần bản án hoặc quyết định của Tòa án đối
với người đó đang bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm theo hướng
tăng nặng trách nhiệm hình sự;
3. Đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi
phạm tội khác;
4. Trước đó đã được đặc xá;
5. Có từ 02 tiền án trở lên;
6. Trường hợp khác do Chủ tịch nước quyết định.
Điều 4 Nghị định số 52/2019/NĐ-CP ngày 14/6/2019 hướng
dẫn cụ thể về các điều kiện của người được đề nghị đặc xá như sau:
1. Người bị kết án phạt tù có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt và được xếp loại chấp hành án phạt tù khá hoặc tốt theo quy định của pháp luật về thi hành án hình sự là người đã chấp hành nghiêm Nội quy trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ, tích cực học tập, lao động, cải tạo và các quý đã đủ thời gian xếp loại trong quá trình chấp hành án phạt tù được xếp loại khá hoặc tốt.
2. Người bị kết án phạt tù đã thi hành xong nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác là người thuộc một trong các trường hợp sau:
a) Đã thi hành xong nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác theo bản án, quyết định của Tòa án;
b) Có quyết định đình chỉ thi hành án của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền;
c) Có văn bản đề nghị của người được thi hành án hoặc đại diện hợp pháp của người được thi hành án về việc không phải thi hành nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác theo bản án, quyết định của Tòa án đối với tài sản không thuộc sở hữu nhà nước.
3. Người bị kết án phạt tù đã thi hành được một phần nghĩa vụ tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác nhưng do lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn thuộc trường hợp chưa có điều kiện thi hành tiếp phần còn lại là trường hợp người đó và gia đình không còn tài sản để thi hành án hoặc có tài sản nhưng giá trị tài sản chỉ đủ để thanh toán chi phí cưỡng chế thi hành án hoặc tài sản theo quy định của pháp luật không được kê biên, xử lý để thi hành án và không có thu nhập hoặc có thu nhập chỉ bảo đảm cuộc sống tối thiểu cho người phải thi hành án, người mà họ có trách nhiệm nuôi dưỡng.
4. Người bị kết án phạt tù đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù là người thuộc một trong các trường hợp sau:
a) Đã có hành động giúp trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự phát hiện, truy bắt, điều tra, xử lý tội phạm;
b) Cứu được tính mạng người khác hoặc tài sản lớn (có giá trị từ 50 triệu đồng trở lên) của Nhà nước, của tập thể, của công dân trong thiên tai, hỏa hoạn;
c) Có những phát minh, sáng kiến có giá trị lớn hoặc thành tích đặc biệt xuất sắc khác được trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện xác nhận.
Người đã có quyết định thi hành án phạt tù lập công lớn trong thời gian chờ đưa đến trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện để chấp hành án phạt tù cũng được coi là lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù.
5. Người bị kết án phạt tù đang mắc bệnh hiểm nghèo là người mắc một trong các bệnh: Ung thư giai đoạn cuối; liệt; lao nặng kháng thuốc; xơ gan cổ trướng; suy tim độ III trở lên; suy thận độ IV trở lên; bệnh HIV giai đoạn lâm sàng IV đang có nhiễm trùng cơ hội, không có khả năng tự phục vụ bản thân và có tiên lượng xấu, nguy cơ tử vong cao hoặc mắc bệnh khác mà được Hội đồng giám định y khoa hoặc bệnh viện cấp tỉnh, cấp quân khu trở lên kết luận bằng văn bản là không tự phục vụ bản thân, nguy cơ tử vong cao.
6. Người bị kết án phạt tù đang ốm đau thường xuyên mà không tự phục vụ bản thân là người đang phải nằm điều trị tại bệnh xá, bệnh viện liên tục từ 03 tháng trở lên hoặc không liên tục nhưng phải nằm điều trị tại bệnh viện từ ba lần trở lên, mỗi lần từ 01 tháng trở lên, không tự phục vụ bản thân, có kết luận bằng văn bản của Hội đồng giám định y khoa hoặc bệnh viện cấp tỉnh, cấp quân khu trở lên.
7. Người bị kết án phạt tù có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và bản thân là lao động duy nhất trong gia đình là trường hợp gia đình của người bị kết án phạt tù đang lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn do tai nạn, ốm đau, thiên tai, hỏa hoạn hoặc sự kiện bất khả kháng khác dẫn đến không còn tài sản gì đáng kể, không có thu nhập hoặc thu nhập dưới mức chuẩn hộ nghèo hoặc có bố đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con ốm nặng kéo dài, không có người chăm sóc mà người đó là lao động duy nhất trong gia đình, được Ủy ban nhân dân cấp xã nơi gia đình người đó cư trú xác nhận là đúng.
*Lưu ý: Những
điều kiện được đề nghị đặc xá và quy định về các trường hợp không được đề nghị
đặc xá là những quy định chung. Trên thực tế, vào mỗi đợt đặc xá Chủ tịch nước
sẽ ban hành những quy định chi tiết hơn về điều kiện đặc xá cũng như các trường
hợp không được đặc xá.
Theo đó, trong đợt đặc xá nhân dịp Quốc khánh nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày 02/9/2022, Chủ tịch nước đã ban hành Quyết định về đặc xá năm 2022 số 766/2022/QĐ-CTN vào ngày 01/7/2022 để quy định rõ hơn về
điều kiện được đề nghị đặc xá và những trường hợp không được đề nghị đặc xá. Cụ
thể, tại Điều 4 Quyết định số 766/2022/QĐ-CTN quy định về 15 trường hợp không
được đề nghị đặc xá bao gồm:
“1. Bị kết án phạt tù về tội phản bội Tổ quốc; tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; tội gián điệp; tội xâm phạm an ninh lãnh thổ; tội bạo loạn; tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân; tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tội làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tội phá rối an ninh; tội chống phá cơ sở giam giữ; tội khủng bố hoặc một trong các tội quy định tại Chương các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh của Bộ luật Hình sự;
2. Bản án, phần bản án hoặc quyết định của Tòa án đối với người đó đang bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm theo hướng tăng nặng trách nhiệm hình sự;
3. Đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội khác;
4. Trước đó đã được đặc xá;
5. Có từ 02 tiền án trở lên;
6. Thời hạn chấp hành án phạt tù còn lại trên sáu năm đối với người được quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 3; trên tám năm đối với người được quy định tại khoản 3, khoản 4 Điều 3 Quyết định này;
7. Bị kết án phạt tù về tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này;
8. Phạm tội giết người có tổ chức hoặc có tính chất côn đồ hoặc thực hiện tội phạm một cách man rợ; cố ý gây thương tích có tổ chức hoặc có tính chất côn đồ hoặc phạm tội nhiều lần đối với một người hoặc một lần đối với nhiều người hoặc dùng a-xít nguy hiểm hoặc hóa chất nguy hiểm; hiếp dâm có tính chất loạn luân; hiếp dâm trẻ em (theo Bộ luật Hình sự năm 1999) hoặc hiếp dâm người dưới 16 tuổi; mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em (theo Bộ luật Hình sự năm 1999) hoặc mua bán người dưới 16 tuổi hoặc đánh tráo người dưới 01 tuổi hoặc chiếm đoạt người dưới 16 tuổi; cướp tài sản có sử dụng vũ khí; cướp tài sản, cướp giật tài sản, trộm cắp tài sản có tổ chức hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng; chống người thi hành công vụ có tổ chức hoặc phạm tội từ 02 lần trở lên hoặc gây hậu quả nghiêm trọng hoặc xúi giục, lôi kéo, kích động người khác phạm tội; cướp tài sản nhiều lần, cướp giật tài sản nhiều lần, trộm cắp tài sản nhiều lần (từ hai lần trở lên);
9. Phạm tội về ma túy hoặc tội cướp tài sản hoặc tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản mà thời hạn chấp hành án phạt tù còn lại trên 01 năm đối với người bị kết án phạt tù dưới 07 năm hoặc thời hạn chấp hành án phạt tù còn lại trên 02 năm đối với người bị kết án phạt tù từ 07 năm đến 15 năm hoặc thời hạn chấp hành án phạt tù còn lại trên 03 năm đối với người bị kết án phạt tù trên 15 năm, tù chung thân;
10. Phạm một trong các tội quy định tại Chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người của Bộ luật Hình sự do cố ý mà thời hạn tù còn lại trên 02 năm đối với người bị kết án phạt tù từ 10 năm đến 15 năm hoặc thời hạn chấp hành án phạt tù còn lại trên 03 năm đối với người bị kết án phạt tù trên 15 năm, tù chung thân;
11. Người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy trong vụ án phạm tội có tổ chức; người dùng thủ đoạn xảo quyệt, ngoan cố chống đối trong vụ án phạm tội có tổ chức; người phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
12. Có căn cứ khẳng định đã sử dụng trái phép các chất ma túy;
13. Bị kết án phạt tù do phạm từ ba tội trở lên hoặc phạm từ hai tội do cố ý trở lên, kể cả trường hợp tổng hợp hình phạt;
14. Có một tiền án mà lại bị kết án phạt tù về tội do cố ý;
15. Đã từng bị kết án phạt tù, kể cả trường hợp đã được xóa án tích hoặc đã từng bị đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, kể cả cơ sở giáo dục trước đây hoặc đã từng bị đưa vào trường giáo dưỡng mà bị kết án phạt tù về một trong các tội sau đây: Về ma túy; giết người; cướp tài sản; cướp giật tài sản; cưỡng đoạt tài sản; lừa đảo chiếm đoạt tài sản; trộm cắp tài sản; bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; chống người thi hành công vụ; mua bán phụ nữ (theo Bộ luật Hình sự năm 1985) hoặc mua bán người; gây rối trật tự công cộng; tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có; cho vay lãi nặng (theo Bộ luật Hình sự năm 1999) hoặc cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự; tổ chức, môi giới cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh hoặc ở lại Việt Nam trái phép.”
Như vậy, người phạm tội muốn được hưởng đặc xá thì cần
phải đáp ứng được các quy định về điều kiện được đề nghị đặc xá. Sau đó, phải
theo dõi các quyết định đặc xá của Chủ tịch nước vào các đợt đặc xá trong năm để
nắm rõ các yêu cầu cụ thể, từ đó xác định bản thân có đủ điều kiện đề nghị đặc
xá không để làm đơn đề nghị đặc xá.
BẢO VỆ TỐT NHẤT QUYỀN LỢI CHÍNH ĐÁNG CỦA THÂN CHỦ
EmoticonEmoticon