Chính sách phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 30% cho nhân viên trường học từ năm 2026

Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội đã được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 10 vào sáng ngày 10/12, với tỷ lệ tán thành cao (chiếm 88,58% số đại biểu tham gia biểu quyết, tương đương 419/431 đại biểu). Văn bản pháp lý này quy định các cơ chế mới về đãi ngộ và quản lý nhân sự, và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2026.

Điểm cốt lõi về đãi ngộ đối với nhân lực trong ngành giáo dục là quy định về phụ cấp ưu đãi nghề. Nghị quyết quy định phụ cấp này được thực hiện theo lộ trình do Chính phủ quy định đối với cơ sở giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông công lập. Thời điểm có hiệu lực vào ngày 01/01/2026 được thiết lập để đồng bộ hóa với lộ trình cải cách chính sách tiền lương tổng thể, dự kiến cũng bắt đầu triển khai vào cùng thời điểm. Sự trùng hợp này không chỉ tạo ra sự đồng nhất trong hệ thống chính sách mà còn đặt ra một yêu cầu cao đối với Chính phủ trong việc xây dựng Nghị định hướng dẫn, nhằm tích hợp phụ cấp ưu đãi nghề mới vào cơ cấu tiền lương dựa trên vị trí việc làm một cách liền mạch, tránh mọi bất hợp lý hay chồng chéo trong tính toán thu nhập.

Nghị quyết đã thiết lập một khung mức phụ cấp ưu đãi nghề mới cho nhân lực trong ngành giáo dục công lập (mầm non và phổ thông):

- Mức tối thiểu 70% đối với giáo viên.
- Mức tối thiểu 30% đối với nhân viên trường học.
- Mức 100% đối với giáo viên công tác tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo.

Việc Quốc hội chính thức quy định mức phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 30% cho nhân viên, đặt song song với giáo viên, đánh dấu một sự thay đổi căn bản trong cơ chế đãi ngộ. Trong hệ thống tiền lương hiện hành, đội ngũ nhân viên trường học, bao gồm các vị trí như y tế, thủ thư, thủ quỹ, và đặc biệt là nhân viên nuôi dưỡng (cấp dưỡng) ở trường mầm non, thường chỉ nhận lương cứng và không được hưởng phụ cấp ưu đãi nghề, dẫn đến thu nhập thấp và sự chênh lệch đáng kể so với giáo viên.

Sự ra đời của mức 30% này là sự thừa nhận chính thức của Nhà nước về tính chất "nghề nghiệp" (nghề) của các công việc hỗ trợ. Điều này thay đổi cơ bản cách nhìn nhận và đãi ngộ đối với đội ngũ hỗ trợ, vốn được ví như "cánh tay phải" trong mọi hoạt động của nhà trường. Trước đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo từng đề xuất bổ sung phụ cấp cho nhân viên trường học với mức 20% trong lộ trình giai đoạn 1. Việc Nghị quyết nâng mức tối thiểu lên 30% thể hiện sự quyết tâm mạnh mẽ hơn trong việc cải thiện đời sống và thu hút nhân lực cho khối hỗ trợ này.

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI ÁP DỤNG CỦA PHỤ CẤP 30%

Phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 30% được quy định áp dụng cho đội ngũ nhân viên công tác tại các cơ sở giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông công lập.

Đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học, Nghị quyết quy định cơ chế tự chủ hơn. Các đơn vị này được tự chủ quyết định mức thu nhập tăng thêm cho nhà giáo, viên chức và người lao động từ nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách nhà nước cấp được để lại, phù hợp với quy chế chi tiêu nội bộ và kết quả hoạt động của đơn vị. Việc tập trung nguồn lực ngân sách nhà nước vào khối giáo dục mầm non và phổ thông là hợp lý, bởi đây là nơi có số lượng nhân viên hưởng lương từ ngân sách lớn nhất và mức độ tự chủ tài chính còn hạn chế, dẫn đến thu nhập cơ bản thấp hơn so với khối đại học và nghề nghiệp có nguồn thu tự chủ.

Mức 30% được quy định là mức tối thiểu. Điều này mang lại một cơ chế linh hoạt để Chính phủ và các cơ quan quản lý có thể quy định mức phụ cấp cao hơn (nhưng không vượt quá 100% như giáo viên vùng đặc biệt khó khăn), tùy thuộc vào tính chất công việc hoặc khu vực.

Việc quy định mức sàn rõ ràng tạo ra một cơ chế chính thức để tăng thu nhập cho nhân viên. Điều này đồng thời buộc các cơ sở giáo dục phải rà soát, tiêu chuẩn hóa lại mô tả công việc và Vị trí Việc làm (VTVL) của nhân viên để đảm bảo công việc thực tế của họ có "tính chất nghề nghiệp" tương xứng với điều kiện hưởng phụ cấp. Quá trình này sẽ thúc đẩy các Sở Giáo dục và Đào tạo tăng cường quản lý VTVL theo phân cấp thẩm quyền đã được Nghị quyết quy định.

"Nhân viên Trường học" gồm những đối tượng nào?

Thuật ngữ "nhân viên" được sử dụng trong Nghị quyết Quốc hội là một khái niệm rộng, bao gồm hai nhóm pháp lý chính trong cơ sở giáo dục công lập, và Chính phủ cần làm rõ đối tượng cụ thể trong Nghị định hướng dẫn.

Viên chức Chuyên môn: Nhóm này bao gồm các vị trí việc làm có chức danh nghề nghiệp viên chức, nhưng không phải là nhà giáo trực tiếp giảng dạy. Các vị trí điển hình là Y tế học đường, Thư viện, Thiết bị, Kế toán, Văn thư, và Thủ quỹ. Những vị trí này đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành và hỗ trợ chuyên môn, nhưng trong cơ chế lương cũ, họ không được hưởng phụ cấp ưu đãi nghề, dẫn đến sự "chạnh lòng" về thu nhập. Việc áp dụng mức 30% sẽ là sự bổ sung đáng kể vào thu nhập của họ, giúp cải thiện sự thiếu hụt so với giáo viên.

Nhân viên Hợp đồng Hỗ trợ Phục vụ: Đây là nhóm nhân sự thực hiện các công việc hỗ trợ, phục vụ, bao gồm Lái xe, Bảo vệ, Lễ tân, Phục vụ, Tạp vụ, Trông giữ phương tiện, Bảo trì/Bảo dưỡng. Đặc biệt, nhân viên nuôi dưỡng (cấp dưỡng) tại trường mầm non cũng thuộc nhóm này, và là đối tượng có thu nhập rất thấp (một nhân viên nuôi dưỡng chỉ nhận khoảng 5.1 triệu đồng/tháng sau khi trừ bảo hiểm).

Hiện tại, các công việc hỗ trợ phục vụ này được quản lý chủ yếu theo chế độ hợp đồng lao động, theo quy định tại Nghị định số 111/2022/NĐ-CP của Chính phủ về hợp đồng công việc trong cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp công lập.

Một vấn đề pháp lý trọng tâm cần được giải quyết trong văn bản hướng dẫn là liệu Phụ cấp Ưu đãi Nghề 30% có áp dụng cho nhóm nhân viên Hợp đồng Hỗ trợ Phục vụ theo Nghị định 111/2022/NĐ-CP hay không. Nếu chính sách này chỉ áp dụng cho nhóm Viên chức chuyên môn và loại trừ nhóm hợp đồng (những người có thu nhập thấp nhất, như nhân viên cấp dưỡng), thì mục tiêu giảm thiểu sự chênh lệch thu nhập và đảm bảo công bằng xã hội trong trường học sẽ không đạt được đầy đủ. Do đó, việc xác định rõ ràng đối tượng hợp đồng này là mấu chốt để chính sách đạt được hiệu quả về mặt xã hội và giữ chân nhân lực.

CƠ CHẾ TRIỂN KHAI VÀ TÍNH TOÁN THEO LỘ TRÌNH CHÍNH PHỦ (2026)

Nghị quyết Quốc hội đã giao Chính phủ xây dựng và quy định lộ trình cụ thể cho việc thực hiện phụ cấp ưu đãi nghề. Điều này trao thẩm quyền pháp lý cho Chính phủ để ban hành Nghị định hướng dẫn, chi tiết hóa các nội dung sau:

1. Danh mục chính xác các vị trí việc làm nhân viên được hưởng phụ cấp tối thiểu 30%.
2. Công thức tính toán cụ thể phụ cấp trong hệ thống tiền lương mới.
3. Lộ trình áp dụng chi tiết, bao gồm thời điểm áp dụng cho từng đối tượng nếu cần thiết.

Lộ trình này cần được xây dựng đồng bộ với chính sách tiền lương mới từ năm 2026. Nếu không có sự hướng dẫn chi tiết và rõ ràng, việc áp dụng đồng thời hai chính sách lớn (cải cách tiền lương và tăng phụ cấp) sẽ gây ra khó khăn trong công tác quản lý tài chính và nhân sự tại các địa phương và cơ sở giáo dục.

Từ ngày 01/01/2026, Việt Nam sẽ triển khai chế độ tiền lương mới dựa trên vị trí việc làm, bãi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương cũ. Theo đó, cơ cấu thu nhập của viên chức sẽ bao gồm Lương Cơ bản (theo vị trí việc làm) và các loại Phụ cấp (tính theo tỷ lệ phần trăm tiền lương cơ bản).

Phụ cấp ưu đãi nghề 30% cho nhân viên sẽ được tính toán theo nguyên tắc này. Công thức tính toán được xác định như sau:

Phụ cấp ưu đãi nghề (tối thiểu 30%) = 30% * mức lương cơ bản mới (theo VTVL)

Dưới chế độ cũ, nhân viên trường học thường chỉ được hưởng mức lương cơ sở nhân hệ số lương viên chức và không có phụ cấp ưu đãi nghề. Dưới chế độ mới, mức lương cơ bản được thiết kế để không thấp hơn thu nhập hiện tại, và phụ cấp ưu đãi nghề 30% được cộng thêm dựa trên mức lương cơ bản mới. Điều này đảm bảo rằng thu nhập thực tế của nhân viên sẽ tăng lên đáng kể, tạo ra sự cải thiện rõ rệt so với thu nhập hiện hành thấp.

Tuy nhiên, việc tính toán phụ cấp cần hài hòa với các loại phụ cấp khác. Ví dụ, tổ trưởng tổ chuyên môn có thể được hưởng phụ cấp trách nhiệm công việc (dự kiến là 0,3 so với mức lương cơ sở nếu theo dự thảo cũ). Chính phủ cần quy định rõ nguyên tắc phối hợp hoặc thay thế giữa phụ cấp ưu đãi nghề 30% và các loại phụ cấp hiện hành khác liên quan đến tính chất công việc của nhân viên, để tránh việc tính toán trùng lặp hoặc dẫn đến sự chênh lệch không hợp lý giữa các nhóm nhân viên.

Việc áp dụng mức tối thiểu 30% phụ cấp ưu đãi nghề cho toàn bộ đội ngũ nhân viên trường học công lập (mầm non và phổ thông) sẽ tạo ra áp lực tài chính đáng kể cho ngân sách nhà nước. Mặc dù Nhà nước cam kết đảm bảo chi tối thiểu 20% tổng chi ngân sách cho giáo dục và đào tạo, nguồn ngân sách tăng thu cần được bố trí hợp lý, ưu tiên các vùng khó khăn, nơi chế độ đãi ngộ 100% cho giáo viên cũng đang được áp dụng.

Quy định về mức tối thiểu 30% không cho phép Chính phủ bắt đầu lộ trình dưới mức này, trừ khi có văn bản hướng dẫn riêng về phân pha. Mặc dù vậy, Chính phủ cần quy định rõ ràng về lộ trình và hướng dẫn cân đối nguồn thu cho các địa phương. Điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo rằng các địa phương, đặc biệt là các tỉnh có ngân sách hạn hẹp, có thể thực hiện chính sách đúng thời hạn từ 01/01/2026 mà không bị trì hoãn hoặc cắt giảm chế độ của nhân viên.

Chính sách tăng phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 30% mang lại những tác động tích cực và sâu rộng đối với đội ngũ nhân viên trường học:

- Nâng cao thu nhập và ổn định đời sống: Việc bổ sung phụ cấp ưu đãi nghề trực tiếp nâng cao thu nhập thực tế, đặc biệt cho nhóm nhân viên hỗ trợ có mức lương thấp. Điều này giúp giảm áp lực tài chính, đảm bảo cho họ có thể chuyên tâm vào công việc mà không phải "tằn tiện chi tiêu mới đủ sống".
- Cải thiện tinh thần và ghi nhận vai trò: Phụ cấp 30% là sự ghi nhận chính thức của Nhà nước đối với những đóng góp của nhân viên trong việc duy trì và hỗ trợ các hoạt động giáo dục. Điều này cải thiện tinh thần làm việc, giảm cảm giác "chạnh lòng" so với giáo viên, và tăng động lực cống hiến cho đội ngũ.

Hơn nữa, mức đãi ngộ tốt hơn có khả năng giúp ngành giáo dục thu hút và giữ chân nhân lực chất lượng cao hơn vào các vị trí hỗ trợ (ví dụ: nhân viên y tế, thủ thư, nhân viên thiết bị), qua đó gián tiếp nâng cao chất lượng môi trường và dịch vụ học tập.

Nghị quyết Quốc hội không chỉ tăng đãi ngộ mà còn hoàn thiện cơ chế tuyển dụng, sử dụng và quản lý nhân lực theo hướng phân cấp rõ thẩm quyền. Theo đó, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo chịu trách nhiệm tuyển dụng, tiếp nhận nhân sự ở cơ sở giáo dục công lập trên địa bàn tỉnh, trong khi Chủ tịch UBND cấp xã thực hiện điều động, thuyên chuyển, biệt phái (tùy thuộc thẩm quyền quản lý).

Việc phân cấp này cần đi đôi với hướng dẫn chi tiết về cơ cấu vị trí việc làm (VTVL) nhân viên. Khi nhân viên được hưởng phụ cấp ưu đãi nghề 30%, Nhà nước sẽ có cơ sở để yêu cầu tiêu chuẩn hóa cao hơn về năng lực và trách nhiệm. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nhân viên Hợp đồng Hỗ trợ Phục vụ theo Nghị định 111/2022/NĐ-CP. Nếu nhóm này được hưởng phụ cấp nghề, họ có thể cần phải đạt được các yêu cầu về trình độ và nghiệp vụ nhất định để hợp lý hóa việc chi trả phụ cấp mang tính chất "nghề nghiệp," thay vì chỉ là hợp đồng lao động đơn thuần.

Để đảm bảo chính sách đạt được mục tiêu đột phá về chất lượng, việc tăng đãi ngộ phải được liên kết với hiệu quả công việc. Cơ quan quản lý cần xây dựng các tiêu chí đánh giá hiệu suất (KPIs) rõ ràng cho nhân viên (ví dụ: chất lượng dinh dưỡng, an toàn học đường, hiệu quả quản lý thiết bị/tài sản) nhằm đảm bảo đầu tư ngân sách tăng cường đãi ngộ mang lại kết quả thực tế trong hoạt động giáo dục.

Dựa trên những phân tích về tính cấp thiết và sự phức tạp của việc tích hợp phụ cấp ưu đãi nghề 30% vào chế độ tiền lương mới, cơ quan chuyên môn kiến nghị Chính phủ tập trung vào các nội dung sau trong Nghị định hướng dẫn sắp tới:

1. Làm rõ Phạm vi Áp dụng đối với Nhân viên Hợp đồng: Nghị định cần định danh rõ ràng danh mục các vị trí "Nhân viên trường học" được hưởng phụ cấp 30%. Điều quan trọng nhất là phải khẳng định tính áp dụng đối với các vị trí Hợp đồng Hỗ trợ Phục vụ theo Nghị định 111/2022/NĐ-CP (như cấp dưỡng, bảo vệ), nhằm đảm bảo tính công bằng và giải quyết triệt để vấn đề thu nhập thấp của nhóm nhân sự này.
2. Cung cấp Công thức Chuyển đổi Lương Chi tiết: Nghị định cần quy định rõ ràng công thức tính toán chuyển đổi Phụ cấp ưu đãi nghề 30% từ chế độ lương cũ sang chế độ lương mới (dựa trên VTVL) có hiệu lực từ 01/01/2026, đảm bảo nguyên tắc bảo lưu và tăng thu nhập thực tế, tránh các vướng mắc về cách tính toán ở cấp cơ sở.
3. Quy định về Tiêu chuẩn Hưởng Phụ cấp: Để tương xứng với chế độ đãi ngộ, cần quy định các tiêu chuẩn tối thiểu về trình độ, năng lực chuyên môn và trách nhiệm công việc đối với các vị trí nhân viên được hưởng phụ cấp ưu đãi nghề 30%.

Các Sở Giáo dục và Đào tạo, cùng với UBND cấp huyện/xã, cần thực hiện ngay các công tác chuẩn bị để sẵn sàng vận hành chính sách:

1. Rà soát và Phê duyệt Vị trí Việc làm (VTVL): Các cơ quan quản lý cần nhanh chóng rà soát, điều chỉnh, và phê duyệt Đề án VTVL của các trường trực thuộc, đặc biệt là các vị trí nhân viên, đảm bảo cơ cấu nhân sự phù hợp với tiêu chuẩn và sẵn sàng cho việc chi trả phụ cấp từ năm 2026.
2. Đào tạo và Nâng cao Năng lực: Tổ chức đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ nhân viên, đặc biệt là nhân viên hỗ trợ, để họ có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn "nghề nghiệp" cao hơn, tương xứng với mức phụ cấp ưu đãi được hưởng.

Để đảm bảo tính khả thi và bền vững của chính sách, cần có sự quản lý chặt chẽ về mặt tài chính:

1. Chủ động Ngân sách Dự phòng: Các tỉnh, thành phố cần chủ động lập kế hoạch và bố trí nguồn ngân sách tăng thu để đảm bảo đủ khả năng chi trả cho cả giáo viên (tối thiểu 70%) và nhân viên (tối thiểu 30%) theo đúng lộ trình, đặc biệt khi Nhà nước đã cam kết chi tối thiểu 20% tổng ngân sách cho giáo dục.
2. Xây dựng Cơ chế Giám sát Chi trả: Xây dựng cơ chế thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chi trả phụ cấp 30% tại các cơ sở giáo dục, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp cắt giảm, trì hoãn, hoặc hiểu sai về đối tượng hưởng phụ cấp, đặc biệt tại các vùng khó khăn, đảm bảo chính sách được thực thi nghiêm túc, đầy đủ theo tinh thần Nghị quyết Quốc hội.