Các yếu tố cấu thành tội “Giết người” – Dẫn chứng từ Án lệ số 30/2020/AL

1. Tóm tắt án lệ số 30/2020/AL

Án lệ số 30/2020/AL được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua ngày 05/02/2020 và được công bố theo Quyết định 50/QĐ-CA ngày 25/02/2020 của Chánhán Tòa án nhân dân tối cao. Án lệ được xây dựng từ phán quyết trong Bản án phúc thẩm số 280/2019/HSPT ngày 16-5-2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội về vụ án “Giết người” đối với bị cáo Phan Đình Q, sinh năm 1980.

Theo Án lệ, bị cáo Q là người điều khiển ô tô tải, trong quá trình tham gia giao thông đã xảy ra va chạm với xe máy điện do bị hại P điều khiển. Sau va chạm, bị hại ngã xuống đường và bị cuốn vào gầm xe ô tô. Căn cứ vào các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án xác định bị cáo đã nhìn thấy rõ bị hại đang nằm trước bánh xe, nhận thức được rằng nếu tiếp tục cho xe di chuyển thì sẽ gây nguy hiểm nghiêm trọng đến tính mạng của bị hại. Tuy nhiên, bị cáo vẫn cố tình điều khiển xe tiến về phía trước, khiến bánh xe chèn qua đầu và ngực bị hại, làm bị hại tử vong tại chỗ.

Trong quá trình giải quyết vụ án, bị cáo Q kháng cáo cho rằng hành vi của mình chỉ cấu thành tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, không phạm tội giết người. Tuy nhiên, Hội đồng xét xử phúc thẩm xác định có đủ căn cứ để kết luận bị cáo đã thực hiện hành vi cố ý tước đoạt tính mạng người khác. Trên cơ sở đó, Tòa án cấp phúc thẩm giữ nguyên tội danh “Giết người” đối với bị cáo như quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm..

2. Cấu thành tội phạm tội giết người

2.1. Khách thể

Khách thể của tội giết người là quyền sống, quyền bất khả xâm phạm về tính mạng của con người, được Hiến pháp và pháp luật hình sự bảo vệ. Tội giết người xâm phạm quyền sống, quyền được tôn trọng và bảo vệ tính mạng của con người thông qua sự tác động làm biến đổi tình trạng bình thường của đối tượng tác động - con người đang sống.

Trong tình huống án lệ số 30/2020/AL, hành vi của bị cáo Q đã trực tiếp tước đoạt quyền sống của bị hại P. Bị hại tử vong tại chỗ do bị bánh xe ô tô chèn qua vùng đầu và ngực. Mặc dù vụ việc khởi đầu từ một tai nạn giao thông, nhưng hành vi sau khi phát hiện tai nạn của bị cáo đã xâm phạm trực tiếp đến quyền sống, quyền được tôn trọng và bảo vệ tính mạng của bị hại P, đây khách thể của tội giết người.

2.2. Mặt khách quan

Hành vi khách quan

Hành vi khách quan của tội giết người được thực hiện thông qua hành động hoặc không hành động nhằm tước đoạt tính mạng của người khác. Hành vi khách quan của tội giết người phải có khả năng thực tế gây chết người, hành vi này thể hiện những biểu hiện của con người ra ngoài thế giới khách quan có sự kiểm soát của ý thức và sự điều khiển của ý chí

Theo án lệ số 30/2020/AL, sau khi dừng xe và quan sát thấy bị hại nằm trước bánh xe bị cáo Q đã có hành vi “lên xe cài số 1 và tiếp tục cho xe chạy tiến lên và xe ô tô của Q đè qua đầu nạn nhân”. Khi đó, bị cáo hoàn toàn có điều kiện giữ nguyên hiện trường và tìm cách đưa nạn nhân ra khỏi xe ô tô để đưa đi cấp cứu nhưng bị cáo lại cho xe tiếp tục chạy tiến lên phía trước và chấp nhận cho xe ô tô chạy qua người nạn nhân đang nằm dưới gầm xe ô tô. Hành vi này thể hiện sự nguy hiểm đặc biệt, được thực hiện việc bởi phương tiện cơ giới có trọng lượng lớn và có nguy cơ tử vong rất cao.

Hậu quả

Dấu hiệu của tội giết người là hậu quả chết người. Thời điểm hoàn thành của tội phạm này là thời điểm nạn nhân đã chết sinh vật. Trong vụ án tại án lệ số 30/2020/AL, bị hại P đã tử vong ngay tại hiện trường. Kết luận giám định pháp y xác định nguyên nhân chết là do “vết thương bị vỡ hộp sọ, hộp sọ bị dẹt phần đầu bên trái, đầu - mặt bị biến dạng hoàn toàn”. Hành vi của bị cáo là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hậu quả này.

Mối quan hệ nhân quả

Về mối quan hệ nhân quả, hậu quả chết người của bị hại là kết quả trực tiếp từ hành vi khách quan của bị cáo. Án lệ cho thấy, ban đầu va chạm giao thông chưa gây chết người; bị hại chỉ tử vong sau khi bị cáo cho xe tiến lên và chèn qua người bị cáo. Từ đó có cơ sở để xác định hành vi của bị cáo là điều khiển xe ô tô tải tiếp tục tiến lên và chèn qua người bị hại là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hậu quả chết người của bị hại.

2.3. Chủ thể của tội giết người

Chủ thể của tội giết người là người có năng lực trách nhiệm hình sự và độ tuổi theo quy định của Bộ luật Hình sự. Người phạm tội phải có khả năng nhận thức được hành vi của mình và điều khiển hành vi đó.

Trong án lệ số 30/2020/AL, bị cáo là người trưởng thành, có đủ năng lực nhận thức và điều khiển hành vi, có giấy phép lái xe và không thuộc trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự. Bị cáo Q có đầy đủ năng lực nhận thức việc Q cho xe ô tô đi tiếp là rất nguy hiểm cho tính mạng của nạn nhân nằm dưới xe ô tô. Vì vậy, bị cáo đáp ứng dấu hiệu chủ thể của tội giết người.

2.4. Mặt chủ quan của tội giết người

Mặt chủ quan của tội giết người thể hiện ở lỗi cố ý, có thể là lỗi cố ý trực tiếp hoặc lỗi cố ý gián tiếp. Trong án lệ số 30/2020/AL, bị cáo thực hiện hành vi với lỗi cố ý gián tiếp. Các lời khai của bị cáo cho thấy bị cáo đã nhận thức rõ hành vi điều khiển xe tiếp tục di chuyển sẽ có khả năng gây chết người và vẫn chấp nhận thực hiện hành vi đó. Bị cáo đã nhìn thấy rõ bị hại nằm trước bánh xe, hiểu rõ rằng việc điều khiển xe tiếp tục tiến lên có khả năng gây chết người, nhưng vẫn tiếp tục điều khiển xe chèn qua người bị hại. Như vậy, bị cáo nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.

Qua việc làm rõ các yếu tố cấu thành tội giết người và dẫn chứng từ án lệ số 30/2020/AL có thể thấy các yếu tố cấu thành tội  phạm cơ sở quan trọng để xác định đúng tội danh và bản chất hành vi phạm tội, góp phần bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật hình sự trong thực tiễn, nhất là các vụ việc phát sinh từ tai nạn giao thông.